Financiële verhouding
De financiële verhouding is dé grote risicofactor voor alle gemeenten. Het Kabinet Rutte III heeft de achterliggende jaren een structureel herstel van gezonde gemeentefinanciën met een toereikende Rijksbekostiging doorgeschoven naar een nieuw Kabinet c.g. Regeerakkoord. Het nieuwe Regeerakkoord van het Kabinet Rutte IV met de naderhand verschenen mei- en septembercirculaire zorgen voor een diffuus en complex beeld:
- Enerzijds is sprake van fors extra incidentele bedragen tot en met 2026 . Rijk en VNG hebben inmiddels een akkoord gesloten om de (hoge) volume-accressen voor deze jaren te bevriezen, hetgeen de nodige “hardheid” geeft aan deze incidentele ruimte;
- Anderzijds is c.q. blijft er na 2026 een groot structureel probleem (“ravijnjaar”).
Twee posten zijn in hoge mate bepalend voor het structurele probleem na 2026:
- Het wegvallen na 2026 van eenmalig gemeentefondsgeld voor structurele taken betekent een structureel nadeel met ingang van 2027;
- Amstelveen kampt, net als heel veel andere gemeenten, met een structureel tekort op het sociaal domein (met name Jeugd/Wmo). Overleg Rijk/VNG over de uitvoering van het Hervormingsagenda Jeugd verloopt moeizaam. Het is onzeker of de ingeboekte besparingen kunnen worden gerealiseerd en wat er gebeurt als dit niet mogelijk blijkt;
Binnen de financiële verhouding zijn de volgende risico’s van substantiële omvang te noemen:
- Het sociaal domein laat al een reeks van jaren een sterke autonome kostenstijging zien. Dit is een landelijk patroon. De bekostiging houdt hiermee geen gelijke tred;
- De grote tekorten op Jeugdhulp hebben geleid tot een arbitrageprocedure tussen Rijk en VNG. Als uitkomst van de arbitrage ligt er een uitspraak, dat het Rijk extra middelen dient toe te kennen. Dit is een aflopende reeks, waarbij de afbouw van de extra middelen moet worden gerealiseerd door een maatregelenpakket om de kosten terug te dringen (Hervormingsagenda). Hier bovenop boekt het Rijk in het nieuwe Regeerakkoord eenzijdig een extra ombuiging in, oplopend naar € 500 miljoen structureel. Het Rijk heeft onder druk van de gemeenten en VNG besloten het risico en de invulling van de maatregelen voor deze extra ombuiging voor haar rekening te nemen. Het abonnementstarief Wmo wordt niet afgeschaft maar iets anders ingestoken. Dit blijft voor gemeenten een financieel risico;
- Een structureel afdoende bekostiging van nieuwe gemeentelijke taken c.q. maatschappelijke opgaven zoals het klimaatakkoord (duurzaamheidsopgave) en de invoering en uitvoering van de Omgevingswet en de Wet Kwaliteitsborging in de Bouw is nog niet goed geregeld en een risico;
- De komende tijd vinden allerlei onderzoeken plaats naar de werking van het nieuwe verdeelmodel voor de algemene uitkering. Amstelveen is in het huidige model een voordeelgemeente. Het risico bestaat, dat de nadere onderzoeken tot verfijningen leiden die dit beeld veranderen;
- We leven in uiterst turbulente tijden met een cumulatie van (mondiale) crisissituaties die zorgen voor grote onzekerheden en risico’s als het gaat om de toekomst de gemeentefinanciën als onderdeel van de overheidsfinanciën: de oorlog in Oekraïne, de vluchtelingen- en asielopvang, de hoge inflatie, energie/grondstoffentekorten, arbeidsmarktkrapte, woningmarkt en klimaatopgaven.